Het verband tussen obesitas en vroegkinderlijk trauma
Het verband tussen obesitas en vroegkinderlijk trauma is een ingewikkeld en veelomvattend thema dat raakt aan zowel onze mentale als fysieke gezondheid. De impact van vroege levenservaringen op ons latere gedrag en welzijn kan niet worden onderschat, en obesitas is een voorbeeld van hoe deze ervaringen hun sporen kunnen nalaten.

Vroegkinderlijk trauma en schaarste
Een van de manieren waarop vroegkinderlijk trauma zich kan uiten, is door schaarste tijdens de babytijd. Wanneer een baby niet voldoende gevoed wordt of wanneer voedingen onregelmatig plaatsvinden, kan het kind een overlevingsinstinct ontwikkelen dat leidt tot een onbestendig gevoel van nooit genoeg hebben. Dit gevoel van voortdurende schaarste kan een levenslange obsessie met voedsel veroorzaken, resulterend in een constante drang om te eten, zelfs wanneer er fysiek geen honger is.

Onderzoek naar “fetal programming” ondersteunt dit concept. Vrouwen die tijdens de zwangerschap stress of ondervoeding ervaren, beïnvloeden de hormonale en neurologische ontwikkeling van hun ongeboren kind. Dit kan leiden tot veranderingen in de hypothalamus, het deel van de hersenen dat betrokken is bij de regulatie van honger en verzadiging. Deze veranderingen kunnen blijvende effecten hebben, zoals een grotere kans op obesitas later in het leven​.

Controle en machteloosheid
Trauma leidt vaak tot een diep gevoel van machteloosheid, vooral bij kinderen. Voedsel kan dan een van de weinige dingen zijn waarover zij controle hebben, wat kan resulteren in eetbuien of juist extreem restrictief eetgedrag, afhankelijk van hoe het kind probeert controle uit te oefenen over zijn omgeving en emoties. Deze dynamiek kan leiden tot een verstoorde relatie met voeding, waarbij voedsel wordt gebruikt als middel om emotionele pijn te verzachten.

Deze dynamiek is niet alleen psychologisch, maar ook biologisch te onderbouwen. Bij kinderen die chronische stress ervaren, blijft het stresshormoon cortisol vaak verhoogd, wat niet alleen leidt tot een verhoogde eetlust maar ook tot de opslag van vet in het lichaam, met name rond de buikstreek.

Eten als beloning, straf of troost
In sommige gezinnen wordt eten gebruikt als beloning, straf of troost. Dit kan een schadelijke invloed hebben op de relatie van een kind met voedsel. Wanneer voedsel gekoppeld wordt aan goedkeuring of afkeuring, kan dit leiden tot een verstoorde perceptie van eigenwaarde. Kinderen leren dat ze ‘goed’ of ‘slecht’ zijn op basis van hun eetgedrag. Dit kan resulteren in emotioneel overeten als een manier om met gevoelens om te gaan. In wetenschappelijke literatuur kun je lezen dat deze patronen van emotioneel eten vaak geworteld zijn in vroegkinderlijke ervaringen. Emotioneel eten kan worden gezien als een copingmechanisme dat wordt ingezet om stress, angst of een laag zelfbeeld te reguleren. Het hormoon dopamine speelt hierin een rol, omdat het beloningssysteem van de hersenen vaak wordt geactiveerd door voedsel, vooral calorierijk voedsel. Dit versterkt de gewoonte om voedsel te gebruiken als troost of beloning.

Neurologische en hormonale disbalans
Uit diverse onderzoeken blijkt dat vroegkinderlijk trauma, zoals emotionele of fysieke mishandeling, de hersenen en het endocriene systeem kan beïnvloeden. Chronische stress verhoogt bijvoorbeeld de aanmaak van cortisol, het stresshormoon. Deze verhoogde cortisolniveaus stimuleren de opslag van vet, vooral rond de buikstreek, en verstoren de normale regulatie van honger en verzadiging.

Daarnaast leidt trauma vaak tot hormonale disbalansen. Een van de mechanismen die hierbij betrokken zijn, is leptineresistentie. Bij mensen met obesitas wordt veel leptine geproduceerd door het vetweefsel, wat normaal gesproken de eetlust zou remmen. Maar door de resistentie reageert het lichaam niet meer goed op dit hormoon, wat leidt tot aanhoudende honger en een lagere vetverbranding​. Dit verklaart waarom obesitas niet eenvoudig te behandelen is met alleen dieet en lichaamsbeweging: de hormonale en neurologische verstoringen spelen een grote rol.

Schadelijke copingmechanismen en zelfverwaarlozing
Mentaal gezien kan trauma leiden tot destructieve copingmechanismen, zoals emotie-eten. Emotioneel eten is een manier om emoties zoals angst, depressie en eenzaamheid te onderdrukken of te reguleren. Deze copingmechanismen worden vaak in de kindertijd ontwikkeld en kunnen doorwerken in de volwassenheid, wat bijdraagt aan gewichtstoename en obesitas. Mensen die worstelen met deze gevoelens kunnen moeite hebben om gezonde keuzes te maken, soms ook omdat ze zichzelf het niet waard vinden om goed voor te zorgen.

Dagelijkse microtrauma’s en de vicieuze cirkel van obesitas
Obesitas kan voortkomen uit vroegkinderlijk trauma, en eenmaal aanwezig leidt obesitas zelf vaak tot dagelijkse microtrauma’s. Deze opeenstapeling van kleine, maar pijnlijke ervaringen maakt het veranderen van gedrag en leefstijl vrijwel onmogelijk zonder de juiste begeleiding. Het is alsof je laag voor laag een knauw krijgt, elke ervaring hakt er net iets meer in. Je doet je uiterste best, maar aan het einde van de dag merk je dat je toch iets te veel hebt gegeten of niet voldoende hebt bewogen. Weer een microtrauma. Na dagen van gezond eten en voldoende beweging zie je opeens dat de weegschaal meer aangeeft dan verwacht. Opnieuw een laag erbij. Dan zijn er nog de blikken en subtiele opmerkingen van anderen – kleine steekjes die diep raken en je zelfbeeld verder afbreken. Laag op laag.

Elke dag weer krijg je als het ware een knauw van jezelf, zowel door je eigen gevoel van falen als door de afwijzing die je ervaart van de mensen om je heen. Het is een vicieuze cirkel: je probeert beter voor jezelf te zorgen, maar de innerlijke stemmen van afwijzing, gecombineerd met de oordelen van buitenaf, stapelen zich laag op laag op. Je wordt niet alleen afgewezen door anderen, maar vaak ook door jezelf.

Behandeling van obesitas en trauma
Het behandelen van obesitas bij mensen met een geschiedenis van vroegkinderlijk trauma en/of trauma door de obesitas vereist een benadering die breder is dan enkel gericht op eetpatronen en lichaamsbeweging. Traditionele methoden zijn vaak niet effectief op de lange termijn, omdat ze de onderliggende oorzaken negeren. Trauma-geïnformeerde zorg, waarbij zorgverleners begrip hebben van de prevalentie en impact van trauma, is noodzakelijk. Deze zorg richt zich niet alleen op het fysieke aspect van obesitas, maar ook op het emotionele en psychologische aspect.

Obesitas is niet slechts een kwestie van te veel eten of te weinig bewegen; het is een complex probleem waarin vroege traumatische ervaringen, hormonale disbalans, genetische aanleg en omgevingsfactoren allemaal samenkomen. Er mag een bredere, meer empathische benadering komen voor de behandeling van obesitas, waarbij er aandacht moet zijn voor de diepe emotionele wonden die vaak ten grondslag liggen aan dit fysieke probleem.

Manon Wennink en Marjon Kuipers

Oerbesitas is te volgen op:

www.oerbesitas.nl

https://www.linkedin.com/company/oerbesitas/?viewAsMember=true

https://www.instagram.com/oerbesitas?igsh=djM5d2c1Nnl3cHRi

Als je meer wilt weten over Trauma, voel je dan welkom op een van onze opleidingen. www.traumatrainingen.nl

of lees het boek Onuitwisbaar, acceptatie van (micro) trauma in ons leven door Ingrid de Jong en Marjon Kuipers